NË GUIDËN TONË JU FTOJMË TË KRIJOJMË MOZAIKUN ME KRIJIMET MË TË BUKURA TË LASGUSHIT . TË ÇMOJMË DHE VLERËSOJMË VEPRIMTARINË E TIJ LETRARE . JETA NA ËMBËLSOHET DHE NA BËHET MË E BUKUR NËSE E NDJEJMË BOTËN E ARTIT TË VËRTETË.
Shikim të këndshëm !
sabato 15 febbraio 2020
DREMIT LIQERI
DREMIT LIQERI
POEZIA “DREMIT LIQERI” L.PORADECI
DREMIT LIQERI
Mi zall të pyllit vjeshtarak
Dremit liqeri pa kufi,
Ay ndaj fundesh u përflak
Posi me zjarr e me flori .
Posi me flakë u ndes e kroj,
E vetëtiti plot magji,
E yll' i ditës perëndoj
Në qetësi dhe dashuri
Tashi po shuhet nënë mal
Qytet’i ngrysur në zi.
Po ndizen yjtë dal-nga-dal
Plot bukuri ! plot fshehtësi !
Në këtë cast perendimor,
Ndaj po më dehen sytë e mi,
Kuptoj si shpirtin vjershëtor
Ma frymëzon nja mall i ri
Poezia“Dremit liqeri” si moment atmosferik është e ngjashme me poezinë “Poradeci” gradualisht mbj liqen bie ngrysja dhe errësira që kaplon gjithë qytetin nën mal , nę qiell dalin yjet. Poeti këtë radhë në hipostazën shumë të qartë tę krijuesit , frymęzohet nga një mall i ri. Kujdesi i poeti ndaj liqenit demonstrohet dhe prej faktit se ai paraqitet i animizuar , ai dremit, ai la zemër , ai mer pjesë dhe ndikon në gjendjen shpirtërore të poetit . Ashtu si tek poezia “ Poradeci “ poeti ka zgjedhur një Moment qetësie , ku liqeni dremit , pushon , ku takohen nę paqe mbrëmja dhe liqeni në muzg.
Në këtë cast perendimor
Sa herë kujtojmë Pogradecin gjithkujt i vjen ndërmend qyteti i bukur buzë liqenit, ku natyra ka krijuar një nga “perlat” e saj . Ky është vendi ku bluja e përhershme e pasqyrës së ujit , e kuqia e ndezur e lindjes së djellit, gjelbërimi gjithëvjetor dhe njerëzit e dashur e punëtorë , të presim buzagaz për të kaluar ca ditë pushimi. Jo më kot këtij vendi të magjishëm i kan shkruar dikur Lasgushin Poradeci dhe Mitrush Kuteli ku i dhanë edhe më shumë ngjyra. Dhe është e cuditshme por mëse e vërtetë se, cdokush që ka qenë njëherë në Pogradec , nuk i shpëton dot ngasjen për tu rikthyer aty . Madje ka nga ato që janë vendosur përgjithmonë këtu, duke blerë shtëpi apo ndërtuar ndonjë vilë pushimi. Kjo ështę magjia e këtij qyteti me zemër tę madhe që i mirëpret në gjirin e tij të gjithë, qofshin shqiptarë apo të huaj.
Disa qytete kanë patur fatin të kishin në gjirin e tyre artistë e krijues të cilët e kanë pasuruar qytetin e tyre, ndoshta si shenjë mirnjohjeje për bukurinë që qyteti ju ka dhuruar . I tillë është poeti i madh Lasgush Poradeci , i cili ka përcjellë qytetin e tij, me ëmbëlsinë dhe rimat e bukura të një poeti të klasit botror . Mi zall të pyllit vjeshtarak , Dremit liqeri pa kufi shkruan Poradeci, i cili tek Liqeni i Ohrit gjente frymëzimin e tij e më shumë të drejtë, ai nuk u largua kurrë nga ky qytet.
DREMIT LIQERI
Mi zall të pyllit vjeshtarak
Dremit liqeri pa kufi,
Ay ndaj fundesh u përflak
Posi me zjarr e me flori .
Posi me flakë u ndes e kroj,
E vetëtiti plot magji,
E yll' i ditës perëndoj
Në qetësi dhe dashuri
Tashi po shuhet nënë mal
Qytet’i ngrysur në zi.
Po ndizen yjtë dal-nga-dal
Plot bukuri ! plot fshehtësi !
Në këtë cast perendimor,
Ndaj po më dehen sytë e mi,
Kuptoj si shpirtin vjershëtor
Ma frymëzon nja mall i ri
Poezia“Dremit liqeri” si moment atmosferik është e ngjashme me poezinë “Poradeci” gradualisht mbj liqen bie ngrysja dhe errësira që kaplon gjithë qytetin nën mal , nę qiell dalin yjet. Poeti këtë radhë në hipostazën shumë të qartë tę krijuesit , frymęzohet nga një mall i ri. Kujdesi i poeti ndaj liqenit demonstrohet dhe prej faktit se ai paraqitet i animizuar , ai dremit, ai la zemër , ai mer pjesë dhe ndikon në gjendjen shpirtërore të poetit . Ashtu si tek poezia “ Poradeci “ poeti ka zgjedhur një Moment qetësie , ku liqeni dremit , pushon , ku takohen nę paqe mbrëmja dhe liqeni në muzg.
Mi zall tę pyllit vjeshtarak
Dremit liqeri pa kufi,
Ai ndaj fundesh u përflak
Posi me zjarr e me Flori.
Poeti vendos një dritë të magjishëm , të konkretizuar prej fjalëve : përflak, zjarr, flori që ngjyrosin vargjet por këto ngjyra gjenden të fshehura në velaturat dhe superpozimin koloristik. Natyra që na sugjeron poeti ka një autoriteti kozmik, tundues, shpërthyes e me përkatësi autentike. Në këto idile të natyrës, në këtë paqe të përgjithshme të saj, poeti pikturon me penelata të gjera , vendos plane të mëdha hapsirore, ato që mund të quhen arkitektura e kuadrit piktorik. Pylli takohet me liqerin . Gjumësia e liqenit duket sikur ndricohet dhe dhqetësohet prej ngjyrave tę pejsazhit që pasqyrohen në fundin e tij apo që aprovohen prej përfundimit të diellit. Në këtë harmoni të gjerë të natyrës – uji i liqenit e implikon më tej lexuesin sepse karakterizohet me shenjat e zjarrit, takimi i ujit me zjarrin , jetës dhe vdekjes, ftohtësisë dhe ngrohtësisë , i shton pamjes misterin dhe forcën , ngrohtęsinë dhe potencën ngjyrore, poeti takon dy elementë materialë që përjashtojnë njęri- tjetrin në mënyrë absolute .
Posi me zjarrë – u ndez dhe kroj
E vetëtiti plot magji,
E yll' i ditës perëndoj
Në qetësi dhe dashuri.
Pamja e paraqitur nga poeti është e ndricuar nga një dritë e magjishme , e konkretizuar prej fjalëve ; zjarr e Flori ; Ngjyrat që shënojnë gjendjen maksimale koloristike gjenden të fshehura nga velaturat dhe shtresimet e sipërfaqes së liqenit. Natyra që sugjeron poeti ka një autoriteti kozmik , tundues , me një shpërthim të përmbajtur . Pastoziteti e ngarkon kuadrin maksimalisht. Atmosfera e perendimit projektohet në radhë të parë si ngjyrë . Pas vendosjes së planeve të mëdha , në poezi hasim një detaj atë të ngjyrimit të kroit. Prirja e qartë drejt ujit është evidente . Transperenca dhe fillimi qę sugjeron ky element material i jep pamjes nję notę parajsore , njeriut i mbetet vetëm tę dorëzohet ndaj këtij imazhi magjik tę natyrës. Ngjyra e liqenit pęrcillet në ngjyrat e kroit, dita perendon në harmoni e qetësi. Naracioni i kësaj lënde lirike, sigurisht përbën një deformim të esencës së saj . Dukuria e natyrës, lëvizja dhe ritmi i përkryer i botës, pjesmarrja në të e peisazhit të pyllit vjeshtarak, i liqerit pa kufir, kroit që u ndez me flakë ose yllit të ditës që perendon, qyteti që shuhet nën mal, kësaj bote që ndizet me bukuri dhe fshehtësi – mrekullojnë poetin, krijuesin me arkitekturën magjepse të natyrës , me mekanizmat e funksionimit të harmonisë universale, me qetësinë e gjerë, e posacërisht, me efektin e ngjyrave, funksionon si stimul për zgjimin e dëshirave krijuese, për një gjakim të ri, për një mall të ri.
Tashi po shuhet nënë mal
Qytet'i ngrysur në zi
Po ndizen yjtë dal-nga-dal
Plot bukuri ! plot fshehtësi !
Në këtë strofë tregohet që gjatë mbrëmjes në Pogradec duke shëtitur në parqet anës liqenit , do të shihni mjelmat e bardha të cilat vallëzojnë mbi liqen si të ishin ëndrra të trupëzuara në realitet. Me dritat që fiken njëra pas tjetrës takojnë në mendje Lasgush
Në këtë cast perendimor
Ndaj po më dehen sytë- e mi,
kuptoj si shpirtin vjershëtor ,
ma frymëzon një mall i ri.
Se sa është e pranueshme piktura me mjetet e saj në këtë pastel do të mjaftonte një inventar i mjeteve gjuhësore që shoqërojnë apo sugjerojnë ngjyrë : u përflak, vjeshtarak, me zjarr e me flori, e flak u ndez, vetëtiti, shuhet, ngrysur në të zi, po ngrysen yjet. Pra tek kjo poezi kemi ndjesi të këndshme që të ngjall bukuria e rrallë natyrore e “ liqenit të dritës”, koloriti i famshëm i ngjyrave të liqenit , malit, fushës, të agimit dhe të perendimit të djellit . U krijua bindja se do të shijonim kënaqësitę e bukurisë së pashoqe të peisazhit natyror, të përshkruar me lirizëm të rrallë nga Lasgushi i madh , në poezinë e tij të famshme ( Dremit liqeri dhe te tjera ).
Lasgushi dhe Mitrushi
LASGUSHI DHE MITRUSHI
❖ Letrat e Mitrush Kutelit për Lasgush Poradecin
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime.
Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
24 Janar 1942, Bukuresht
《 I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq》
f
Pa fytyr’ e saj e tretur
– Që e kam ikonë –
Lart mi varr do më qëndrojë
Sot e përgjithmonë…
Mitrush KUTELI
Ukrainë, Tetor 1941
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
Jam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Letra e rralle e lasgushit per mitrushin
Një poemë për miqësinë sublime
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo). /filozofia.al/
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyeteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime. Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
Profesore Tirana
24 Janar 1942, Bukuresht
❖ I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
❖ I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
uJam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime.
Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
24 Janar 1942, Bukuresht
《 I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq》
VDEKJA IME
Po të vdes në dhé të huaj
– Shorte mërgimtari –
Të m’a bëni varrin t’im,
Ku do bje së pari
E një grusht nga balta jonë,
– Dhe nga dheu i vetë –
Të më sillni e t’a vini
Drejt ne zemr e shkretë.
Do më çlodhet q’asohere
Trup i rraskapitur,
Ky trup që kaqe dëshërime
M’a patnë zhuritur.
Se kjo balt e vendit t’onë
Mallet do m’i shuaj,
S’do më duket fort i rëndë
Po ky dheu i huaj…
Pa të vini të m’i thoni
Nj’ asaj Nënës s’ime:
Zi mos qajë, zi mos mbajë
Po asnjë thërrime;
Se m’i lumtur jam i fjetur
Se sa i mërguar,
cMot pas moti arratije
Zemër copëtuar.
f
Pa fytyr’ e saj e tretur
– Që e kam ikonë –
Lart mi varr do më qëndrojë
Sot e përgjithmonë…
Mitrush KUTELI
Ukrainë, Tetor 1941
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
Jam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Letra e rralle e lasgushit per mitrushin
Një poemë për miqësinë sublime
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo). /filozofia.al/
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyeteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime. Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
Profesore Tirana
24 Janar 1942, Bukuresht
❖ I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
❖ I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
uJam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime.
Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
24 Janar 1942, Bukuresht
《 I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq》
LASGUSHI DHE MITRUSHI
❖ Letrat e Mitrush Kutelit për Lasgush Poradecin
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime.
Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
24 Janar 1942, Bukuresht
《 I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq》
VDEKJA IME
Po të vdes në dhé të huaj
– Shorte mërgimtari –
Të m’a bëni varrin t’im,
Ku do bje së pari
E një grusht nga balta jonë,
– Dhe nga dheu i vetë –
Të më sillni e t’a vini
Drejt ne zemr e shkretë.
Do më çlodhet q’asohere
Trup i rraskapitur,
Ky trup që kaqe dëshërime
M’a patnë zhuritur.
Se kjo balt e vendit t’onë
Mallet do m’i shuaj,
S’do më duket fort i rëndë
Po ky dheu i huaj…
Pa të vini të m’i thoni
Nj’ asaj Nënës s’ime:
Zi mos qajë, zi mos mbajë
Po asnjë thërrime;
Se m’i lumtur jam i fjetur
Se sa i mërguar,
cMot pas moti arratije
Zemër copëtuar.
f
Pa fytyr’ e saj e tretur
– Që e kam ikonë –
Lart mi varr do më qëndrojë
Sot e përgjithmonë…
Mitrush KUTELI
Ukrainë, Tetor 1941
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
Jam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Letra e rralle e lasgushit per mitrushin
Një poemë për miqësinë sublime
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo). /filozofia.al/
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyeteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime. Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
Profesore Tirana
24 Janar 1942, Bukuresht
❖ I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
❖ I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
uJam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Pa fytyr’ e saj e tretur
– Që e kam ikonë –
Lart mi varr do më qëndrojë
Sot e përgjithmonë…
Mitrush KUTELI
Ukrainë, Tetor 1941
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
Jam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Letra e rralle e lasgushit per mitrushin
Një poemë për miqësinë sublime
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo). /filozofia.al/
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyeteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime. Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
Profesore Tirana
24 Janar 1942, Bukuresht
❖ I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
❖ I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
uJam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime.
Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
24 Janar 1942, Bukuresht
《 I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq》
VDEKJA IME
Po të vdes në dhé të huaj
– Shorte mërgimtari –
Të m’a bëni varrin t’im,
Ku do bje së pari
E një grusht nga balta jonë,
– Dhe nga dheu i vetë –
Të më sillni e t’a vini
Drejt ne zemr e shkretë.
Do më çlodhet q’asohere
Trup i rraskapitur,
Ky trup që kaqe dëshërime
M’a patnë zhuritur.
Se kjo balt e vendit t’onë
Mallet do m’i shuaj,
S’do më duket fort i rëndë
Po ky dheu i huaj…
Pa të vini të m’i thoni
Nj’ asaj Nënës s’ime:
Zi mos qajë, zi mos mbajë
Po asnjë thërrime;
Se m’i lumtur jam i fjetur
Se sa i mërguar,
cMot pas moti arratije
Zemër copëtuar.
f
Pa fytyr’ e saj e tretur
– Që e kam ikonë –
Lart mi varr do më qëndrojë
Sot e përgjithmonë…
Mitrush KUTELI
Ukrainë, Tetor 1941
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
Jam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Letra e rralle e lasgushit per mitrushin
Një poemë për miqësinë sublime
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo). /filozofia.al/
Në janar të vitit 1942 Mitrush Kuteli, nga Bukureshti i mbështjellë nga dimri i gjatë, ulej ti shkruante një tjetër letër mikut të tij Lasgush Poradeci. Nuk ishte vetëm qyeteti ku kishin kaluar fëmijërinë ai që lidhte miqësinë mes tyre, por dhe kryeqyteti rumun, ku kohë më parë Lasgushi kishte qënë student i Arteve të Bukura. “Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…”, I shkruan Kuteli. Lasgushi i kishte nisur për lexim vjershën “Durimi”, po kështu dhe Kuteli përmes letrave i kishte nisur për të lexuar disa dorëshkrime. Dy personazhet e letrave shqipe ndanin përmes letërkëmbimeve mendime mbi atë cfarë shkruanin, duke i kwrkuar shpesh kwshilla njwri tjetrit. Kuteli pohon në letër se poezia nuk është fusha e tij dhe vetëm kur dhembja del kraharorit, atëherë vargjet i vijnë natyrshëm. Në letër ai i flet dhe për përfshirjen në “gardën e hekurt” rumune, kohën që kaloi në luftë në Ukrahinë, duke e porositur që të mos tregojë nga shtëpia. Në letrën tjetër Kuteli i shpreh ngushëllimet mikut për humbjen e nënës, dhe më pas e pyet në mund ti dërgojë disa novela për tia lexuar. Jo vetëm letërkëmbimet që janë bërë publike këto kohë nga pasardhësit e shkrimtarit, por dhe disa recencione të Kutelit mbi poezinë e Lasgushit, tregojnë mbi vlerësimin që shkrimtari që kishte për poetin dhe mikun e tij të ngushtë, duke e konsideruar shpesh edhe si një mentor të letrave.”Në hierarkinë e elementeve që përbëjnë vlerën e një vepre poetike, forma ose trajta zë vendin e parë. Kuptimi ose përmbajtja nuk vijnë përveç se në radhën e dytë. Kjo gjë shpjegohet e kuptohet lehtë. Sepse, sa e sa nuk mund të kenë mendime të larta e mbase hyjnore, sa e sa nuk mund të kenë ndjenja të thella e të kthjellta, sa e sa nuk mund të ndjejnë e të shijojnë shpirtërisht bukuritë e jetës dhe të natyrës, gazin e ditës, magjinë e mbrëmjes ose fshehtësinë e natës, sa e sa nuk mund të përmbushin vepra të larta, po të gjithë këta duke mos patur mundësinë e brëndshme t’i shprehin këto ndjenja e mendime të veshura me veshjen e poezisë, pra, të formës, nuk janë vjershëtorë. Janë e mbeten, ndoshta mendimtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, e mbase heronj, por jo vjershëtorë. Kjo është arsye, për të cilën në vëzhgimin e veprës poetike të Lasgushit, ne fillojmë me formë, duke përmbledhur në këtë fjalë fjalorin, përfytyrimet, rimën, ritmin, fonologjinë e stilin përgjithërisht”, shkruan Kuteli në një analizë mbi poezinë lasgushiane.
Letrat:
Egregio Signior Dott Lasgush Poradeci
Profesore Tirana
24 Janar 1942, Bukuresht
❖ I dashur Llazar,
Letrën t’ënde të shkrojtur në Poradec më 23 të Korrikut 1941 e mora sot më 22 Janar 1942. S’di as unë ku munt të kish ngecur, si ngjan dendur në rethana të jashtëzakonshme, si këto t’onat. Unë jam mirë: dimëroj. T’a këndova me gëzim vjershën “Durimi”. Më pëlqen alternanca e tetë dhe pesë rrokjeve. Kjo i jep intensitet dhembjes së brendëshme. Prej shumë kohë, në arratime të reja e të vjetra, nuk pata dëgjuar e folur shqip…
Ja po të dërgoj edhe unë një vjershë t’imen. Pa fjalë se poezija nuk është fusha ime. Ti fort mirë e di. Po, janë rethana kur edhe korbi – jo vetëm bilbili – ndjen shtytjen e brendëshme, të buçasë. Se zëri i tij nuk i ngjan erës së temjanit po të katranit, kjo është e vërtetë.
“VDEKJA IME” është një farë “elegjije” ose “vajë” si thua tinë. Masa: tetë e gjashtë rrokje që munt të pasqyrojë më mirë regëtimet e shpirtit.
E shkrojta në Tetor 1941, kur marshoja për në ballin e luftës (këtë punë ti lipset t’a mbash për vete, të pa thënë, – nuk është mirë t’a dijë as Nëna as Babaj, e asnjeri!).
Dy sende m’a patnë turbulluar, asohere, shpirtin: malli i tronditshëm i v e n d i t, i baltës s’onë, edhe dhembja e Nënës. Nga shtatë strofat, një është për hyrje, tri për tokën, tri për Nënën.
Ti po t’a gjesh të udhës mund t’a shtypësh pa asnjë shpjegim mi rethanat që të shkrojta.
Më duket se kam disa dorëshkrime proze, të vjetra. Po të gjej rast, do të t’i dërgoj. Dua të shtyp së shpejti (dorëshkrimi është afron gati) një volum të vogël me folklor “CANTECE SI DESCANTECE DIN MOLDOVA NICA – Transnistria” të mbledhura prej meje përtej lumit Nistër.
Edhe një herë, përsëri, të lutem që prindërit nuk lipset të dinë se isha edhe unë përtej. Tjatër herë të kam për të shkruar, ty, rethanat.
Me dashuri, yti – Dhimitraq
Lasgush Poradeci
Rruga e Shëngjergjit nr 5
Tirana Albania
Bukuresht – 29 Maj 1941
❖ I dashur Llazar,
Letrën e mora. Fort më hidhëroj pushimi i Mëmës s’ate të dhemshur. Kështu është jeta. Lotë e dhembje. Si ka qënë në fillim. Të jesh i lumtur se e pate parë shpesh në vitet e fundit. E se ka një varr ku munt të gjunjëzosh.
uJam mirë. Shkruajm në drejtimin e vjetër – pa as një titull, përveç emrit. Dëshëroj të nisem që të shoh vëndin t’im. Ç’u bë libra që pregatitnje? A munt të të dërgoj dorëshkrime nuvelash për do një të përkohëshme?
Me dashuri Kuteli
Iscriviti a:
Post (Atom)